آشنايي با فلسفه
 
 

 
  
 
داستان فلسفه در ايران، مفصل و پيچيده است.

 مفصل از آن رو كه ايران زمين از روزگاران باستان؛ يعني در دوران پيش از اسلام برخوردار از - اگر نگوييم فلسفه در معنايي كه با افلاطون و ارسطو پا به عرصه نهاد- گونه‌اي انديشه حكمي- عرفاني بود كه شايد بتوان نقطه اوج آن را درگاهان زردشت و سپس ادامه آن را در پس از اسلام در فلسفه اشراقي سهروردي جستجو كرد.

اين انديشه كه از آن به حكمت خسرواني يا حكمت فهلويون- به تعبير شيخ اشراق- ياد مي‌شود، از جنبه‌هاي راز‌ورزانه تهي نبود.  حكمت مغاني غير از ريشه‌هاي پيش زردشتي، زردشتي، ميترايي، مانوي، گنوستيكي، در پس از اسلام، از معارف اسلامي و قرآني نيز سيراب شد.

اين مهم را مي‌توان با نگاهي به مجادلات اجتماعي و فكري يكي، دو سده نخست هجري به عيان ديد و رگه‌هاي آن را بازيافت. چنين بود كه سهروردي، ميراث بر گنجينه‌اي شد كه صدها سال پيش از وي باليده بود. اگر چه نمي‌توان نقش سهروردي را در نوزايي وبالاندن اين حكمت ديرينه از ياد برد.

اما اين همه داستان فلسفه در ايران نيست. فلسفه در ايران آبشخور ديگري هم دارد كه آن فلسفه يونان است. چه آشنايي ايرانيان با فلسفه يونان را به پيش از اسلام باز گردانيم و چه به پس از اسلام، در يك امر نمي‌توان گمان راند و آن اين‌كه ايرانيان به ويژه پس از اسلام در آشنايي با آراي افلاطون و ارسطو و بهره‌برداري از فلسفه و منطق آنها، مبدع فلسفه جديدي با عنوان فلسفه اسلامي شدند.

اين دو نحله فلسفي، يعني اشراقي و مشايي، اگر چه از رقابتي ظريف برخوردار بودند؛ اما نقاط مشتركي نيز با هم داشتند، كه از آن ميان مي‌توان به تاثير معارف اسلامي و فلسفه يونان بر هر دو آنها اشاره داشت.

گرچه در نحوه و چگونگي تاثيرپذيري‌شان از اين دو آبشخور يكسان نبوده‌اند. اين بود، تا ظهور ملاصدرا- شايد آخرين فيلسوف مكتب‌ساز اسلامي- كه اين دو نحله مهم فلسفي به هم مي‌پيوندند. به بياني، ملاصدرا جامع عصاره كل مجاهدت‌هاي فكري يك ملت در تاريخ چند صد ساله خود بود.

اما از زاويه‌اي ديگر، ملاصدرا؛ واپسين فيلسوف اسلامي، درست مصادف با دكارت؛ يعني نخستين فيلسوف دوران مدرن بود. از اين پس، فلسفه اسلامي، نيرويي تازه نفس و

بالنده را هماورد خود مي‌ديد و شگفت آن‌كه چراغ فلسفه اسلامي حتي با ظهور فيلسوفاني چون حاج ملا‌هادي سبزواري، شيخ علي زنوزي، سيد كاظم عصار و سيد جلال الدين آشتياني در دوران معاصر، پر فروغ‌تر نگرديد.

 امروزه در ايران معاصر، فلسفه در حال و هوايي ديگر گام مي‌زند. وضعيتي كه چندان اميدوار‌كننده نيست. از سويي، فلسفه اسلامي با آن همه غناي خود، از تب و تاب افتاده و هيچ‌گونه نوآوري و تحول تازه‌اي در آن رخ نمي‌دهد. يكي از دلايل اين امر، عدم ارتباط فلسفه اسلامي با متن پوياي جامعه است.

 از سويي ديگر، ورود سيل آساي گزارش‌هاي متنوع و گونه گون از فلسفه مدرن را - گرچه نمي‌توان سودمندي آنها را نفي كرد- به جامعه معاصر ايران شاهديم.

به گونه‌اي كه امروزه عطش سيري ناپذيري در فراگيري اين نوع فلسفه‌ها، در جامعه نمودار شده است. با توجه به اين وضعيت چه انتظاري مي‌توان داشت؟ چه مي‌توان كرد؟ امكانات ما چيستند؟ تفكر ما در كجا استقرار دارد؟

 آيا بايد چشم به تعاطي ميان فلسفه مدرن و فلسفه ايراني- اسلامي داشت؟ اين پرسش‌ها تا بي‌نهايت ادامه دارند، چرا كه امر تفكر پرسش‌زاست، اما يك نكته كاملا آشكار است و آن اين‌كه؛ بايد در جستجوي تفكر بر آمد.